عصب کشی دندان یا درمان ریشه یکی از روش‌های حفظ دندان‌های آسیب‌دیده است که به جای کشیدن دندان، عملکرد و زیبایی را حفظ می‌کند. در این مطلب، مراحل عصب کشی دندان به‌صورت دقیق، علمی و کاربردی تشریح می‌شود تا قبل از مراجعه به دندانپزشک بدانید چه انتظاری داشته باشید و چگونه بهترین نتیجه را بگیرید.
در ادامه، علاوه بر توصیف گام‌به‌گام درمان، مزایا، عوارض احتمالی، آماده‌سازی لازم و روش‌های کاهش اضطراب پیش از درمان بررسی می‌شود.
عصب کشی دندان چیست؟
عصب کشی دندان یا درمان ریشه (Root Canal Treatment) فرایندی است که با حذف پالپ عفونی یا ملتهب داخل دندان، کانال‌های ریشه تمیز و مهر و موم می‌شوند. پالپ شامل عروق خونی، اعصاب و بافت پیوندی است. وقتی پوسیدگی عمیق، ترک یا تروما پالپ را درگیر کند، درد، حساسیت و احتمالاً عفونت رخ می‌دهد. هدف اصلی حفظ دندان طبیعی، جلوگیری از انتشار عفونت به بافت‌های اطراف و بازگرداندن عملکرد جویدن است. موفقیت درمان به تشخیص دقیق، تکنیک صحیح و مراقبت‌های پس از درمان بستگی دارد.
دلایل نیاز به عصب کشی دندان
دلایل شایع که پزشک درمان ریشه را پیشنهاد می‌دهد معمولاً شامل موارد زیر است:
- پوسیدگی عمیق که به پالپ رسیده است؛
- عفونت یا آبسه اطراف ریشه؛
- دندان‌هایی که تحت شکستن، ترک یا ضربه قرار گرفته‌اند؛
- درد طولانی‌مدت یا حساسیت شدید به دما؛
- نیاز به حفظ دندان و جلوگیری از روکش یا ایمپلنت طولانی‌مدت.
تصمیم به عصب کشی بر پایه معاینه بالینی، عکس رادیوگرافی و ارزیابی علائم بیمار گرفته می‌شود. در مواردی که شانس موفقیت پایین باشد، گزینه‌های جایگزین مانند کشیدن و ایمپلنت مطرح می‌شوند.
مراحل عصب کشی دندان
مرحله 1: بررسی و تشخیص مشکل
در این مرحله، پزشک با معاینه بالینی و رادیوگرافی (پانورکس یا تصاویر periapical) میزان آسیب، طول ریشه، و وجود آبسه را ارزیابی می‌کند. تست‌های حساسیت حرارتی و تست الکتریکی پالپ کمک می‌کنند تا زنده یا مرده بودن پالپ مشخص شود. تشخیص صحیح طول کانال با استفاده از اپکس‌یاب یا رادیوگرافی ضروری است؛ خطای تشخیصی باعث شکست درمان می‌شود. بیمار باید سابقه پزشکی، داروهای مصرفی و آلرژی‌ها را اعلام کند تا تداخلات دارویی و خطرات بی‌حسی مدنظر قرار گیرد.
مرحله 2: بی‌حسی موضعی
بی‌حسی موضعی دقیقاً قبل از شروع کار تزریق می‌شود تا حین ایجاد دسترسی و پاکسازی کانال بیمار دردی احساس نکند. در برخی موارد عفونت شدید ممکن است نیاز به تجویز آنتی‌بیوتیک قبل از درمان باشد تا التهاب کاهش یابد و بی‌حسی اثربخش‌تر باشد. تکنیک‌های بی‌حسی شامل بلوک عصبی یا تزریق نفوذی نزدیک اعصاب محلی است. در بیماران مضرس (با اضطراب زیاد) استفاده از آرام‌بخش خوراکی یا نایتروز اکساید ممکن است توصیه شود.
مرحله 3: ایجاد دسترسی به ریشه
پس از بی‌حسی، دندانپزشک با استفاده از فرزهای مخصوص حفره‌ای در تاج دندان ایجاد می‌کند تا به کانال‌های ریشه دسترسی پیدا کند. هدف حذف پوسیدگی، برداشتن تاج بخش ضعیف و فراهم کردن مسیر مستقیم و محافظت شده برای ابزارها است. استفاده از رابر دَم (rubber dam) ضروری است تا میدان کار خشک و عاری از بزاق و میکروب بماند. دسترسی مناسب، زاویه ابزار را کنترل و ریسک شکست ابزار در کانال را کاهش می‌دهد.
مرحله 4: تمیز کردن کانال ریشه
این مرحله شامل شست‌وشوی شیمیایی با محلول‌هایی مانند هیپوکلریت سدیم است. هدف حذف باقیمانده پالپ، باکتری‌ها و دبری‌های کانال و شکل‌دهی مناسب برای پر کردن است. طول دقیق کانال با اپکس‌یاب تعیین و با رادیوگرافی کنترل می‌شود. زمان، تکنیک و محلول‌های شست‌وشو تعیین‌کننده موفقیت درمان و کاهش احتمال عفونت مجدد هستند. در موارد کانال‌های پیچیده یا انحناهای شدید، ارجاع به اندودنتیست توصیه می‌شود.
مرحله 5: پرکردن کانال ریشه
پس از تمیز کردن و خشک‌سازی کانال‌ها، پرکردن با مواد بیواکتیو مانند گوتاپِرچا به همراه سیلر انجام می‌شود. سعی بر دستیابی به پرشدن کامل تا اپکس (نوک ریشه) و جلوگیری از فضای خالی است. در برخی موارد، درمان دو مرحله‌ای با قرار دادن آنتی‌سپتیک داخل کانال و پر کردن نهایی در جلسه بعد اجرا می‌شود. پس از پرکردن، دندان باید با روکش یا پرکردگی دائمی محافظت شود تا شکستگی یا نشت باکتریایی رخ ندهد.
مزایای عصب کشی دندان
عصب‌کشی موجب حفظ دندان طبیعی
عصب‌کشی امکان نگه‌داشتن دندان را به جای کشیدن دندان فراهم می‌آورد. حفظ ساختار طبیعی دندان کمک می‌کند به:
- جلوگیری از جابجایی دندان‌های مجاور؛
- حفظ استخوان آلوئولار و جلوگیری از تحلیل استخوان؛
- نگهداری عملکرد جویدن و زیبایی لبخند.
در بسیاری از موارد هزینه و زمان درمان ریشه و روکش کمتر و کمتر تهاجمی از کشیدن و جایگزینی با ایمپلنت است.
عصب‌کشی موجب کاهش درد و ناراحتی
با حذف پالپ ملتهب یا عفونی، منبع درد برداشته می‌شود. اکثر بیماران پس از درمان ریشه درد قابل‌توجهی را گزارش نمی‌کنند و دوره نقاهت کوتاهی دارند. داروهای ضدالتهاب و مسکن‌های ساده برای کنترل ناراحتی پس از درمان کافی‌اند.
عصب‌کشی موجب پیشگیری از عفونت
عصب‌کشی مانع گسترش عفونت به استخوان و بافت نرم اطراف می‌شود. کاهش خطر تشکیل آبسه، فیستول یا عفونت سیستمیک از مزایای مهم درمان به‌موقع است. کنترل عفونت همچنین بار آنتی‌بیوتیکی را کاهش می‌دهد و مقاومت دارویی را کمتر می‌کند.
عصب کشی دندان چه عوارضی دارد؟
عوارض کوتاه‌مدت عصب کشی
عوارض معمول بعد از درمان شامل درد خفیف تا متوسط، حساسیت هنگام جویدن و التهاب لثه است. این موارد معمولاً طی چند روز با NSAID یا استراحت بهبود می‌یابند. در برخی بیماران، واکنش به ماده بی‌حسی یا آلرژی به سیلر ممکن است رخ دهد؛ در این صورت گزارش سریع به پزشک لازم است. شکست موقتی بی‌حسی در موارد عفونت شدید ممکن است باعث ناراحتی در حین درمان شود.
عوارض بلندمدت عصب کشی
شکست درمان (مانند وجود کانال‌های جانبی یا پرکردن ناقص) می‌تواند منجر به عفونت مجدد یا نیاز به درمان مجدد یا جراحی اپیکوکتومی شود. شکست ابزار داخل کانال، نشت پرکردگی یا تحلیل ریشه از دیگر مشکلات احتمالی‌اند. با رعایت تکنیک‌های صحیح و مراجعه به متخصص اندودنتیست در موارد پیچیده، احتمال این عوارض کاهش می‌یابد.
چگونه برای عصب کشی دندان آماده شویم؟
نکات قبل از مراجعه به دندانپزشک
قبل از مراجعه:
- سابقه پزشکی و داروها را فهرست و در اختیار پزشک قرار دهید؛
- اگر تب یا عفونت سیستمیک دارید، قبل از درمان اطلاع دهید؛
- یکی دو ساعت قبل از جلسه وعده غذایی سبک داشته باشید مگر توصیه دیگری شده باشد؛
- در صورت اضطراب شدید، با دندانپزشک درباره آرام‌بخش صحبت کنید.
رعایت این نکات روند درمان را ایمن و مؤثرتر می‌کند.
چه مدارکی باید همراه داشته باشیم؟
همراه داشتن مدارک زیر کمک‌کننده است:
- عکس رادیوگرافی قبلی ؛
- فهرست داروها و آلرژی‌ها؛
- اطلاعات تماس اضطراری و بیمه درمانی؛
- در صورت مراجعه به متخصص، معرفی‌نامه یا سوابق درمانی دندانپزشکی.
چرا برخی افراد از عصب کشی می‌ترسند؟
ترس از عصب‌کشی اغلب ناشی از تجربه‌های بد گذشته، نگرانی از درد، صدای ابزار و احساس کنترل نداشتن است. اضطراب می‌تواند منجر به تأخیر در درمان و وخامت وضعیت دندانی شود. شناخت منشا ترس و صحبت صریح با تیم درمانی اولین گام برای مدیریت آن است. تکنیک‌های رفتاری و اطلاعات‌دهی واضح ترس را کاهش می‌دهد.
نکات برای کاهش اضطراب پیش از عصب کشی
روش‌های مؤثر شامل موارد زیرند:
- گرفتن توضیحات مرحله‌به‌مرحله از پزشک؛
- استفاده از آرام‌بخش‌های خفیف یا نایتروز اکساید در صورت نیاز؛
- آرام‌سازی تنفسی و موسیقی آرام در طول درمان؛
- همراه داشتن فرد همراه برای حمایت عاطفی؛
- انتخاب دندانپزشک با تجربه یا اندودنتیست برای موارد پیچیده.
پیروی از این راهکارها شانس تجربه‌ای راحت و موفق را افزایش می‌دهد.
عصب کشی دندان درمانی کارآمد برای حفظ دندان‌های آسیب‌دیده است. آگاهی از مراحل عصب کشی دندان، آماده‌سازی پیش از درمان، مزایا و عوارض احتمالی به تصمیم‌گیری آگاهانه کمک می‌کند.
آیا عصب‌کشی درد دارد؟ با بی‌حسی صحیح درد حین درمان معمولاً وجود ندارد؛
آیا دندان بعد از عصب‌کشی شکننده می‌شود؟ بله؛ بنابراین روکش حفاظتی معمولاً توصیه می‌شود؛
آیا نیاز به مراجعات متعدد است؟ بسته به پیچیدگی، 1 تا 2 جلسه معمول است.
