آیا لکه‌های زرد، بوی بد دهان یا خونریزی لثه شما را نگران کرده‌اند؟ تاثیر سیگار بر دهان و دندان واقعی و قابل پیشگیری است؛ در این مطلب شواهد علمی، عوارض کوتاه و بلندمدت و راهکارهای عملی برای محافظت از سلامت دهان ارائه شده‌اند تا سریعاً تصمیم‌های بهتری بگیرید.
سیگار کشیدن مجموعه‌ای از ترکیبات شیمیایی را وارد دهان می‌کند که به‌صورت مستقیم روی مینای دندان، لثه و بافت‌های اطراف اثر می‌گذارند. تاثیر سیگار بر دهان و دندان نه تنها به تغییر رنگ و بوی دهان محدود می‌شود؛ بلکه ریسک بیماری‌های پریودنتال، شکست درمان‌های دندانی و حتی سرطان دهان را افزایش می‌دهد.
سیگار چگونه به دندان‌ها و لثه آسیب می‌زند؟
سیگار با تأثیر مستقیم شیمیایی و غیرمستقیم از طریق تغییر میکروبیوم و جریان خون، ساختار و عملکرد بافت‌های دهان را مختل می‌کند.
نیکوتین و محصولات احتراق مانند تار و مونوکسیدکربن باعث می‌شوند مخاط دهان و لثه مقاومت و ترمیم طبیعی خود را از دست بدهند. نیکوتین موجب وازوکونستریکشن (انقباض عروق) می‌شود که جریان خون موضعی را کاهش می‌دهد؛ این کاهش خونرسانی باعث ضعیف شدن پاسخ ایمنی موضعی، کاهش دریافت مواد غذایی و اکسیژن و کند شدن فرایند ترمیم می‌گردد. نتیجه این فرآیندها افزایش عمق پاکت‌های پریودنتال، تحلیل استخوان آلوئولار و در نهایت لق شدن دندان‌ها است.
میکروبیوم دهان در افراد سیگاری تغییر می‌کند؛ جمعیت‌های باکتریایی پاتوژن مانند پورفیروموناس و اگریکتون‌ها افزایش و باکتری‌های مفید کاهش می‌یابند که مستقیماً ریسک پریودنتیت را افزایش می‌دهد. مطالعات بالینی نشان می‌دهند که مصرف‌کنندگان سیگار تا 2 تا 6 برابر بیشتر در معرض بیماری‌های پریودنتال قرار می‌گیرند.
- اثر فوری: خشکی دهان، بوی بد و کاهش حس چشایی.
- اثر میان‌مدت: تشکیل پلاک، رسوب تار و زردی سطحی روی دندان‌ها.
- اثر بلندمدت: تحلیل استخوان، از دست دادن دندان و افزایش ریسک سرطان‌های دهان.
تغییرات رنگ، پلاک و افزایش پوسیدگی
یکی از شایع‌ترین نشانه‌ها که بیماران سریع متوجه آن می‌شوند، تغییر رنگ دندان و تجمع پلاک است. ذرات تار و نیکوتین به سطح مینا می‌چسبند و باعث لکه‌های قهوه‌ای تا سیاه می‌شوند. این لکه‌ها ابتدا سطحی‌اند اما با گذر زمان و تراکم پلاک می‌توانند نفوذی‌تر شوند و تراوشات رنگی وارد ترک‌های میکروسکوپی مینای دندان شوند.
علاوه بر رنگ، سیگار می‌تواند محیط دهان را خشک کند؛ کاهش جریان بزاق، توانایی خودپاک‌کنندگی دهان را کم می‌کند و باکتری‌های پلاک را تشویق به رشد می‌نماید. نتیجه افزایش اسیدیته موضعی و احتمال بالاتر پوسیدگی است. راهکارهای عملی شامل استفاده از محصولات فلورایدی، نخ دندان روزانه، مسواک با تکنیک صحیح و پاکسازی حرفه‌ای دوره‌ای است.
عوارض طولانی‌مدت و بیماری‌های مرتبط با مصرف سیگار
مصرف مزمن سیگار پیامدهای گسترده‌ای دارد که فراتر از مسائل زیبایی است و روی سلامت عمومی و موفقیت درمان‌های دندانی تأثیر مستقیم می‌گذارد.
یکی از جدی‌ترین پیامدها، افزایش قابل‌توجه خطر سرطان مخاط دهان، لب و حلق است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می‌دهند که مصرف‌کنندگان سیگار چندین برابر بیشتر در معرض سرطان دهان قرار دارند؛ همراهی با الکل این خطر را به‌طور نمایانی افزایش می‌دهد. علاوه بر آن، تحلیل استخوان فک و از دست دادن دندان‌ها می‌تواند توان جویدن را کاهش دهد و کیفیت زندگی را تنزل دهد.
- خطر سرطان دهان: مصرف طولانی‌مدت سیگار یکی از عوامل قوی شناخته‌شده است.
- تحلیل استخوان و پریودنتیت پیش‌رونده که منجر به لق شدن دندان می‌شود.
- افزایش احتمال شکست درمان‌هایی مانند ایمپلنت و پیوند استخوان.
تأثیر سیگار بر موفقیت درمان‌های دندانی
سیگار بر مسیرهای التهابی و ترمیمی تأثیر می‌گذارد و نرخ موفقیت درمان‌ها را پایین می‌آورد. برای مثال در ایمپلنتولوژی، کاهش خونرسانی و افزایش پاتوژن‌ها باعث می‌شود نرخ ادغام استخوان (osseointegration) کاهش یابد؛ مطالعات نشان می‌دهند نرخ شکست ایمپلنت در مصرف‌کنندگان سیگار تقریباً دو برابر بالاتر است. در درمان‌های پریودنتال، پاسخ به جرمگیری و جراحی لثه کندتر و بازگشت بیماری محتمل‌تر است.
در ارتودنسی و لمینت نیز مشکلاتی دیده می‌شود: ترمیم‌های زیبایی ممکن است تغییر رنگ سریع‌تری تجربه کنند و روند التیام پس از جراحی‌های کوچک دهانی طولانی‌تر شود. برای افزایش احتمال موفقیت درمان، توصیه می‌شود بیمار حداقل 4 تا 8 هفته پیش از مداخلات جراحی سیگار را ترک کند و پس از عمل نیز تا زمان بهبودی کامل از مصرف پرهیز نماید.
اقدامات عملی برای بیماران و دندان‌پزشکان:
- ارائه برنامه ترک سیگار و مشاوره رفتاری در تیم درمانی.
- افزایش فواصل جلسات پاکسازی و پیگیری پریودنتال برای سیگاری‌ها.
- استفاده از فلوراید درمانی، دهان‌شویه‌های کلرهگزیدین در موارد خاص و تجویز محصولات کمکی ترک سیگار.
خلاصه و نتیجه‌گیری:
سیگار تأثیرات قابل‌توجه و چندجانبه‌ای بر دهان و دندان دارد؛ از تغییر رنگ و بوی دهان تا بیماری‌های جدی مانند پریودنتیت و سرطان. با ترک سیگار و پیروی از پروتکل‌های بهداشتی دهانی (مسواک صحیح، نخ دندان، فلوراید و پاکسازی حرفه‌ای) می‌توان بسیاری از آسیب‌ها را کاهش داد و موفقیت درمان‌های دندانی را افزایش داد.
